Για να κατεβάσετε το κείμενο σε pdf πατήστε στον παρακάτω σύνδεσμο

1. Εισαγωγή

Η μετάβαση στην ενηλικίωση στα νεαρά άτομα, σηματοδοτείται κατά κύριο λόγο από την ολοκλήρωση της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και αποτελεί μια από τις σημαντικότερες μεταβάσεις στην πορεία της ζωής του ατόμου. Οι νεαροί ενήλικες καλούνται να ανταπεξέλθουν σε μια σειρά από στοχευμένες δραστηριότητες που αφορούν την αυτόνομη διαβίωση τους, την επιλογή επαγγέλματος, την επαγγελματική αποκατάσταση και γενικότερα, την κοινωνική τους ενσωμάτωση (Samuels, 2015).

Η ένταξη στην αγορά εργασίας αποτελεί υποχρέωση και δικαίωμα κάθε ατόμου, ωστόσο στην περίπτωση των ατόμων με Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) συναντώνται εμπόδια ήδη από την επαγγελματική τους προετοιμασία έως και την αποκατάστασή τους. Το γεγονός αυτό αποτελεί ένα σημάδι του κοινωνικού αποκλεισμού που υφίστανται τα άτομα με αναπηρίες. Επίσης, είναι άξιο προσοχής ότι ο τομέας της εργασίας είναι αυτός στον οποίο τα άτομα με αναπηρία συναντούν τις μεγαλύτερες δυσκολίες κατά την μετάβασή τους στην ενήλικη ζωή (Σταυρακάκη, Σ. & Αντωνίου, Σ. 2013).

Η μεταβατική αυτή περίοδος για τους νεαρούς με αυτισμό, σύμφωνα με σχετικές έρευνες, είναι μια περίοδος με ελάχιστες ευκαιρίες αλλά και μειωμένες προσδοκίες για την επαγγελματική τους αποκατάσταση. Μάλιστα, τα ποσοστά ανεργίας στους νέους με ΔΑΦ κυμαίνονται από 50% έως και 86% (Taylor & Sezler, 2011). Παρόλο που κάποιοι είναι άρτια εκπαιδευμένοι και έχουν προσόντα για μια επιτυχημένη επαγγελματική καριέρα, όπως η επιμονή στις λεπτομέρειες, η ακρίβεια και η αφοσίωση στην εργασία, η υποαπασχόληση αποτελεί ένα σύνηθες φαινόμενο (McDonough & Revell, 2010).

Έρευνες έχουν δείξει ότι η εργασία συμβάλλει στην βελτίωση της ποιότητας ζωής, καθώς ενισχύεται η αυτονομία, η υπευθυνότητα αλλά και η κοινωνική ενσωμάτωση του ατόμου με ΔΑΦ (Torquati, Stefani, Massini, Cecchini & Chiorri, 2019).

2. Παράγοντες που επηρεάζουν την ένταξη των ατόμων στο ΑΦ στην αγορά εργασίας

Τα άτομα με αυτισμό έχουν την δυνατότητα αλλά και την επιθυμία να εργαστούν, ωστόσο υπάρχουν αρκετοί περιορισμοί. Η δυσκολία που συναντούν οι νεαροί ενήλικες με αυτισμό στη μετάβασή τους στην ενήλικη ζωή, φαίνεται να είναι πολυπαραγοντική και να εξαρτάται τόσο από την ίδια τη φύση της διαταραχής, όσο και από οικογενειακούς και κοινωνικούς παράγοντες. Αν και στη βιβλιογραφία αναφέρονται κάποιες μέθοδοι με σκοπό να διευκολύνουν την προσαρμογή από το σχολείο στην ενήλικη ζωή, δεν έχουν δημιουργηθεί εκπαιδευτικά προγράμματα που να παρέχουν αξιοπιστία ως προς την αποτελεσματικότητά τους και να συνυπολογίζουν τους παραπάνω παράγοντες (Migliore, Timmons, Butterworth & Lugas, 2012).

Αρχικά, τα άτομα στο Αυτιστικό Φάσμα (ΑΦ) χαρακτηρίζονται κυρίως από αναπτυξιακές διαταραχές στον τομέα της κοινωνικής αλληλεπίδρασης, έλλειψη φαντασίας, περιορισμένα ενδιαφέροντα και αδυναμία στη χρήση λεξιλογίου σε κοινωνικά πλαίσια. Αυτές οι ιδιαιτερότητες σχετίζονται με την επιλογή επαγγέλματος και τη λήψη αποφάσεων, η οποία απαιτεί την έκφραση των προτιμήσεων και των επιθυμιών του ατόμου, αλλά και τη διαχείριση των ταλέντων και των δυνατοτήτων του (Hagner et al., 2012). Μάλιστα, η λήψη επαγγελματικών αποφάσεων θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική ως βήμα της γενικότερης πορείας της ενηλικίωσης του ατόμου με ΔΑΦ (Janus, 2009).

Επιπρόσθετα, ένας παράγοντας που επηρεάζει τη πορεία της μετάβασης στην ενηλικίωση των ατόμων στο ΑΦ είναι η οικογένεια. Συχνά παρατηρείται ανησυχία από πλευράς γονέων και κηδεμόνων αναφορικά με την ύπαρξη ή μη υποστηρικτικού και φιλικού πλαισίου και κατ’ επέκταση με τις ευκαιρίες που παρέχονται για αυτόνομη διαβίωση και επαγγελματική αποκατάσταση (Graetz, 2010). Η αβεβαιότητα και το άγχος για την ενήλικη ζωή είναι ένα στοιχείο το οποίο βιώνουν έντονα τα άτομα με αυτισμό όσο και οι οικογένειες τους (Wagner et al.,2005).

Τέλος, κρίνεται απαραίτητο να γίνει αναφορά στους κοινωνικούς παράγοντες. Οι ραγδαίες κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές των τελευταίων  χρόνων, που έχουν συντελέσει στον περιορισμό των επαγγελματικών ευκαιριών και επιλογών, έχουν μεγάλο αντίκτυπο στις προσπάθειες που καταβάλλει το άτομο για επαγγελματική κατάρτιση (Γουσέτη & Παπασταθόπουλος, 2015). Στην Ελλάδα, οι ευκαιρίες εργασίας για τους νέους στο ΑΦ είναι περιορισμένες και συνήθως αφορούν νέους με Υψηλής Λειτουργικότητας Αυτισμό (ΥΛΑ).

3. Επαγγελματική Προετοιμασία

Όπως αναφέρθηκε, η ένταξη στην αγορά εργασίας προϋποθέτει αρχικά την καλά οργανωμένη επαγγελματική προετοιμασία. Η διαδικασία της προετοιμασίας αυτής ξεκινάει ήδη από την παιδική και εφηβική ηλικία μέσω του σχολικού πλαισίου. Την τελευταία δεκαετία ο σχολικός επαγγελματικός προσανατολισμός κατέχει σημαντικό ρόλο στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται από τον τρόπο προσέγγισης του μαθήματος. Πιο συγκεκριμένα, δεν περιορίζεται στην απλή πληροφόρηση γύρω από εργασιακά ζητήματα αλλά επιδιώκεται η στήριξη των μαθητών με πιο συστηματικό τρόπο, ώστε να προβούν στις κατάλληλες επαγγελματικές επιλογές και να διασφαλιστεί η ισότιμη επαγγελματική και κοινωνική τους ένταξη (Ε.ΨΥ.Υ.Π.Ε, 2000).

Παράλληλα με την παραπάνω παρατήρηση, στοιχεία της Ε.ΨΥ.Υ.Π.Ε (2000) αναφέρουν ότι οι εκπαιδευτικοί οι οποίοι στελεχώνουν τις υπηρεσίες επαγγελματικής συμβουλευτικής και προσανατολισμού που λειτουργούν μέσα στις σχολικές μονάδες της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στα ελληνικά δεδομένα, συχνά δεν διαθέτουν την απαιτούμενη κατάρτιση και εκπαίδευση ώστε να ανταποκριθούν στο ρόλο του συμβούλου και κατ’ επέκταση να μπορέσουν να βοηθήσουν και να υποστηρίξουν επαρκώς τους μαθητές με αυτισμό και αναπηρίες.

Ακόμα, σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν τα διάφορα εργαστήρια που υλοποιούνται στα Ε.Ε.Ε.Ε.Κ και ΕΝΕΕΓΥΛ, τα οποία φέρνουν σε επαφή τους μαθητές με κάποιες προεπαγγελματικές δεξιότητες. Τα εργαστήρια αυτά αφορούν σε δραστηριότητες όπως η κηπουρική, η κεραμική, η ξυλουργία κ.α. Παρόμοιες δραστηριότητες υλοποιούνται και από φορείς πέραν των σχολείων, όπως Κέντρα Ημέρας, ΚΔΑΠ κ.α. Ακόμη και δραστηριότητες που ενέχουν κοινωνική αλληλεπίδραση με άλλα άτομα συνεισφέρουν στην προεπαγγελματική  προετοιμασία, καθώς εξασκούν βασικές λειτουργικές δεξιότητες.

Καταλήγοντας, η επαγγελματική προετοιμασία απαιτεί προσεκτικό σχεδιασμό και καθίσταται επιτακτική η ανάγκη να καταβληθεί συνειδητή προσπάθεια από το σχολικό πλαίσιο, τους εμπλεκόμενους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς και την ευρύτερη κοινότητα, προκειμένου να προετοιμαστούν κατάλληλα οι έφηβοι στο ΑΦ για τη μετάβασή τους στην ενήλικη ζωή (VanBergeijk et al., 2008).

4. Επαγγελματική αποκατάσταση

Μία από τις πιο δύσκολες καταστάσεις στη ζωή ενός ατόμου με αναπηρία, ειδικά τη σημερινή εποχή, που η ανεργία έχει εξελιχθεί σε μέγιστο κοινωνικό πρόβλημα ιδιαίτερα για τους νέους, είναι η επαγγελματική τους αποκατάσταση. Μάλιστα, η έρευνα αναφορικά με την επαγγελματική αποκατάσταση των ατόμων με αυτισμό είναι περιορισμένη (Walsh et al., 2014). Ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες για την επιτυχία της επαγγελματικής κατάρτισης και αποκατάστασης ενηλίκων με αυτισμό είναι η έγκυρη και έγκαιρη ενημέρωση της κοινότητας και των ίδιων των ατόμων στο ΑΦ σχετικά με τα προγράμματα και τις παροχές για εργασία και κοινωνική ένταξη (Shogren, Wehmeyer, Palmer, Rifenbark, & Little, 2015).

Αν και τα τελευταία χρόνια υπάρχει πρόοδος ως προς την ενημέρωση αλλά και τις παροχές που λαμβάνουν τα άτομα με ΔΑΦ, η διαφορά σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες και πολιτείες της Αμερικής είναι σημαντική (Torquati et al., 2019). Αρχικά, οι ενήλικες με ΔΑΦ πρέπει να είναι ενήμεροι για τις υπηρεσίες που έχουν στη διάθεσή τους, καθώς και για τις προκλήσεις που ενδέχεται να αντιμετωπίσουν σε κοινωνικό επίπεδο (McDonough & Revell, 2010). Σε αυτό το σημείο πρέπει να σημειωθούν οι προσπάθειες συλλόγων στην Ελλάδα για την  ενημέρωση των φορέων και τη δημιουργία θέσεων εργασίας σε διάφορους τομείς την τελευταία δεκαετία. Παράλληλα με την ενημέρωση της κοινότητας, είναι αναγκαία η παροχή κινήτρων από την πολιτεία προς τους εργοδότες, ώστε να συμπεριλάβουν στην επιχείρησή τους ένα άτομο με αναπηρία (Δημητριάδου, 2015).

Επιπρόσθετα, η επαγγελματική συμβουλευτική και ο επαγγελματικός προσανατολισμός αποτελούν σημαντικά βήματα για τη διαδικασία της επαγγελματικής αποκατάστασης. Εξέχοντα ρόλο διαδραματίζει ο σύμβουλος επαγγελματική αποκατάστασης ο οποίος πρέπει να είναι ενημερωμένος για τις υπηρεσίες, τα προγράμματα επαγγελματικής αποκατάστασης, τα γραφεία διασύνδεσης αλλά και να έχει γνώση της νομοθεσίας και των ειδικών ρυθμίσεων που ισχύουν στις περιπτώσεις των ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και αναπηρία (Σταυρακάκη & Αντωνίου, 2013, McDonough & Revell, 2010). Επίσης, ο σύμβουλος επαγγελματικού προσανατολισμού οφείλει να εστιάσει στις δυνατότητες και τις κλίσεις του νεαρού ενήλικα με ΔΑΦ, λαμβάνοντας υπ’ όψη την προσωπικότητα του, τις αδυναμίες και τις ανάγκες του. Ολοκληρώνοντας το προφίλ του, είναι εφικτό να εντοπίσει το κατάλληλο γι’ εκείνον επάγγελμα αλλά και εργασιακό περιβάλλον (Schaller, & Yang, 2005).

Τέλος, η επαγγελματική επιτυχία των ατόμων με αυτισμό είναι συνυφασμένη με τους συναδέλφους και την ύπαρξη η μη ενός υποστηρικτικού πλαισίου (Hendricks, 2010). Η παραμονή στην εργασία απαιτεί ευελιξία και ανεκτικότητα από τα άτομα που εποπτεύουν, αλληλεπιδρούν ή συνεργάζονται με τα άτομα με αυτισμό, καθώς κάποιες φορές δύναται να παρουσιάσουν μη λειτουργική συμπεριφορά εντός του εργασιακού πλαισίου (Schall, 2010)

5. Επίλογος

Η έλλειψη ευκαιριών απασχόλησης και σταθερής εργασίας για τα άτομα με αναπηρία δημιουργεί πρόσθετες δυσκολίες και προκλήσεις σε προσωπικό αλλά και κοινωνικό επίπεδο, καθώς το εργασιακό περιβάλλον στην χώρα μας γίνεται πολύ ανταγωνιστικό. Παράλληλα, οι νεαροί ενήλικες με αυτισμό συχνά εισέρχονται στην αγορά εργασίας χωρίς την απαραίτητη προετοιμασία με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις της εργασίας τους και να διατηρήσουν εν τέλει τη θέση εργασίας τους.

Συνοψίζοντας, κρίνεται αναγκαίο να γίνονται συντονισμένες προσπάθειες από την κοινότητα, την οικογένεια και το ίδιο το άτομο με ΔΑΦ για την υποστήριξη στην επαγγελματική του κατάρτιση, τόσο κατά τη διαδικασία επιλογής και λήψης επαγγελματικών αποφάσεων, όσο και κατά τη διαδικασία εύρεσης εργασίας. Αυτό θα συμβάλλει στη μείωση των διακρίσεων αναφορικά με την εργασία των ατόμων με αυτισμό και αναπηρίες, αλλά και θα βελτιώσει την ποιότητα ζωής τους γενικότερα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ

Γουσέτη, Ι. & Παπασταθόπουλος, Σ. (2015). Εκπαίδευση και επαγγελματική αποκατάσταση ατόμων με αναπηρία: ιστορίες ζωής. Στο Ζώνιου-Σιδέρη, Α., Ντεροπούλου-Ντέρου, Ε. & Παπαδοπούλου, Κ. (επιμ.), Η έρευνα στην ειδική αγωγή, στην ενταξιακή εκπαίδευση και στην αναπηρία. Συλλογικός τόμος Δ΄. Αθήνα: Πεδίο.

Δημητριάδου, Ι. (2015). Ανεξάρτητη διαβίωση των ατόμων με νοητική αναπηρία: Μία συνδυαστική μελέτη απόψεων των γονέων, του εκπαιδευτικού προσωπικού και των νέων με νοητική αναπηρία στην Ελλάδα. Διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.

Ε.ΨΥ.Υ.Π.Ε (2000). Η επαγγελματική προετοιμασία και ένταξη των Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες: Υψηλά Λειτουργικοί Αυτιστικοί Μαθητές και Επαγγελματικός Προσανατολισμός. Αθήνα.

Σταυρακάκη, Σ. & Αντωνίου, Σ. (2013). Προτάσεις επαγγελματικού προσανατολισμού και αποκατάσταση σε άτομα με διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές. Στα Πρακτικά του 3ου Πανελληνίου συνεδρίου ειδικής εκπαίδευσης με διεθνή συμμετοχή “Διλήμματα και προοπτικές στην ειδική εκπαίδευση”. Αθήνα: Γρηγόρης.

• ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ

Graetz, J. E. (2010). Autism grows up: opportunities for adults with autism. Disability & Society, 25(1), 33-47.

Hagner, D., Kurtz, A., Cloutier, H., Arakelian, C., Brucker, D. L., & May, J. (2012). Outcomes of a family-centered transition process for students with autism spectrum disorders. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities, 27(1), 42-50.

Hendricks, D. (2010). Employment and adults with autism spectrum disorders: Challenges and strategies for success. Journal of Vocational Rehabilitation, 32(2), 125-134.

Janus, A. L. (2009). Disability and the transition to adulthood. Social Forces, 88(1), 99-120.

McDonough, J. T., & Revell, G. (2010). Accessing employment supports in the adult system for transitioning youth with autism spectrum disorders. Journal of Vocational Rehabilitation, 32(2), 89-100.

Migliore, A., Timmons, J., Butterworth, J., & Lugas, J. (2012). Predictors of employment and postsecondary education of youth with autism. Rehabilitation Counseling Bulletin, 55(3), 176-184.

Samuels, C. (2015). Students face uncertain paths after special education. Education Week, 34(33), 2-4.

Schall, C. M. (2010). Positive behavior support: Supporting adults with autism spectrum disorders in the workplace. Journal of Vocational Rehabilitation, 32(2), 109- 115.

Schaller, J., & Yang, N. K. (2005). Competitive employment for people with autism: Correlates of successful closure in competitive and supported employment. Rehabilitation Counseling Bulletin, 49(1), 4-16.

Shogren, K. A., Wehmeyer, M. L., Palmer, S. B., Rifenbark, G. G., & Little, T. D. (2015). Relationships between self-determination and postschool outcomes for youth with disabilities. The Journal of Special Education, 48(4), 256-267.

Taylor, J. L., & Seltzer, M. M. (2011). Employment and post-secondary educational activities for young adults with autism spectrum disorders during the transition to adulthood. Journal of autism and developmental disorders, 41(5), 566-574.

Torquati, B., Stefani, G., Massini, M., Cecchini, L., Chiorri, M., & Paffarini, C. (2019). Social farming and work inclusion initiatives for adults with autism spectrum disorders: A pilot study. NJAS – Wageningen. Journal of Life Sciences, 88, 10-20.

Wagner, M., Newman, L., Cameto, R., Garza, N., & Levine, P. (2005). After High School: A First Look at the Postschool Experiences of Youth with Disabilities. Menlo Park, CA: SRI International.

Walsh, L., Lydon, S., & Healy, O. (2014). Employment and vocational skills among individuals with autism spectrum disorder: Predictors, impact, and interventions. Review Journal of Autism and Developmental Disorders, 1(4), 266- 275.

VanBergeijk E, Klin A and Volkmar F (2008) Supporting more able students on the autism spectrum: college and beyond. Journal of Autism and Developmental Disorders, 38(7), 1359–1370.